Giấy dó - Nét đẹp truyền thống Việt Nam và ứng dụng hiện đại

Kết tinh vẻ đẹp mộc mạc và giá trị văn hóa lâu đời, giấy dó không chỉ nổi bật trong nghệ thuật dân gian như tranh Đông Hồ, thư pháp mà còn hiện diện trong các sản phẩm thủ công hiện đại.

Giấy dó là một loại giấy có từ lâu đời

Giấy dó là gì?

Giấy Dó là loại giấy thủ công đặc trưng của Việt Nam, có nguồn gốc từ vỏ cây dó, một loại cây phổ biến ở các vùng núi phía Bắc.

1. Đặc điểm nổi bật của giấy gió truyền thống

Giấy Dó mang trong mình nhiều đặc điểm riêng biệt, khiến nó trở thành loại giấy độc đáo và được đánh giá cao trong nghệ thuật cũng như bảo tồn tài liệu cổ.

1.1. Tính chất vật lý của giấy dó

Giấy Dó nổi tiếng với độ bền cao, mềm mại và chống mối mọt, ẩm mốc ngay cả khi ở trong môi trường ẩm ướt. 

Giấy Dó cũng có khả năng chống chịu với thời tiết khắc nghiệt và ít bị ố vàng theo thời gian, điều mà rất ít loại giấy có thể đạt được.

Trọng lượng chỉ bằng một nửa so với các loại giấy công nghiệp, mang lại sự tiện lợi trong việc sử dụng và lưu trữ.

1.2. Khả năng lưu giữ màu sắc

Giấy Dó có khả năng lưu giữ màu sắc vượt trội, giúp cho các tác phẩm nghệ thuật như tranh Đông Hồ hay thư pháp giữ được độ sắc nét và màu sắc nguyên bản qua thời gian. 

Điều này là do cấu trúc xốp của giấy Dó cho phép giấy dễ dàng thẩm thấu và giữ màu mực tốt mà không bị phai. 

1.3. Bề mặt và cảm giác giấy dó đem lại

Giấy Dó có bề mặt mịn, nhám nhẹ, tạo cảm giác cầm nắm dễ chịu và sang trọng. Khi chạm vào giấy Dó, người ta cảm nhận được sự tự nhiên, mộc mạc nhưng vẫn tinh tế. 

Chính cảm giác này làm tăng giá trị nghệ thuật và tính truyền thống của các sản phẩm làm từ giấy Dó.

2. Cấu tạo của giấy dó

Giấy Dó được làm từ vỏ cây dó với những kỹ thuật thủ công truyền thống, tạo nên các dòng giấy khác nhau tùy vào thành phần.

2.1. Phân loại giấy dó

Giấy dó nguyên chất

Giấy Dó nguyên chất được làm hoàn toàn từ thân cây dó, không pha tạp các nguyên liệu khác. 

Điều này giúp giấy có độ mềm mại và bông mịn đặc trưng, thích hợp cho các tác phẩm nghệ thuật, thư pháp và bảo tồn tài liệu cổ. 

Giấy Dó nguyên chất có chất lượng cao, bền và dễ sử dụng trong nhiều ứng dụng khác nhau

Giấy dó pha

Giấy Dó pha là loại giấy mà ngoài vỏ cây dó, người thợ còn trộn thêm các chất độn khác như rơm, rạ để giảm chi phí. 

Loại giấy này có bề mặt thô cứng và dày hơn so với giấy Dó nguyên chất, độ mềm và bền cũng thấp hơn. 

Tuy nhiên, giấy Dó pha vẫn giữ được các tính chất cơ bản của giấy Dó và thường được sử dụng cho các sản phẩm thủ công mỹ nghệ hoặc ứng dụng không yêu cầu chất lượng cao.

2.2. Độ dày của giấy dó

Giấy Dó có hai loại độ dày chính: giấy Dó bóc 2 và giấy Dó bóc 4. Giấy Dó bóc 2 là loại giấy sử dụng hai lớp dó chập lại, trong khi giấy Dó bóc 4 gồm bốn lớp dó mỏng ghép thành một tờ. 

Giấy Dó pha thường dày hơn giấy Dó nguyên chất, tuy nhiên, giấy Dó nguyên chất vẫn nổi bật với độ mềm mịn, bền dai hơn và không bị thô cứng như giấy Dó pha.

3. In giấy dó được dùng để làm gì?

Giấy Dó từ lâu đã có mặt trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật và đời sống, đặc biệt là trong các ứng dụng liên quan đến văn hóa và truyền thống. 

3.1. Chất liệu vẽ tranh dân gian

Giấy Dó là nguyên liệu truyền thống trong tranh Đông Hồ, một dòng tranh dân gian nổi tiếng của Việt Nam. 

3.2. Giấy viết thư pháp

Nhờ khả năng giữ mực tốt, giấy Dó rất được ưa chuộng trong nghệ thuật thư pháp. 

Bề mặt giấy giúp mực thấm đều, tạo nét viết uyển chuyển, mềm mại, tăng giá trị nghệ thuật cho từng nét chữ.

3.3. Giấy chống ẩm

Giấy Dó cũng có thể sử dụng làm giấy chống ẩm nhờ tính năng hút ẩm tự nhiên của sợi dó, giúp bảo vệ các sản phẩm bên trong và kéo dài thời gian sử dụng.

3.4. Làm đèn giấy dó

Nhờ tính chất bền dai, mềm mại và khả năng thẩm thấu ánh sáng, giấy Dó rất phù hợp cho việc làm đèn lồng và các loại đèn trang trí. 

Ánh sáng qua giấy Dó trở nên ấm áp và mềm mại, tạo không gian truyền thống đầy ấn tượng.

4. Quy trình làm giấy dó truyền thống

Để tạo ra giấy Dó, người thợ cần tuân thủ quy trình sản xuất công phu và tỉ mỉ. Dưới đây là các bước cơ bản trong quy trình làm giấy Dó truyền thống.

4.1. Chuẩn bị nguyên liệu

Cây dó được chọn phải đủ tuổi từ 3 - 4 năm để đảm bảo độ dai và mềm của giấy. 

Sau khi lột vỏ cứng bên ngoài, vỏ dó được phơi thật khô để tránh ẩm mốc, giúp giấy giữ chất lượng tốt nhất.

4.2. Ngâm và giã vỏ dó

Vỏ dó sau khi ngâm nước 2 - 3 ngày sẽ được chặt thành đoạn và buộc thành bó nhỏ. Các bó này được ngâm trong nước vôi và đun sôi liên tục trên 10 tiếng, rồi ủ qua một ngày một đêm để vỏ chín đều. 

Sau đó, vỏ dó được giã bằng chày cối để tách thành sợi nhỏ, tạo nên hỗn hợp kết dính đặc trưng cho giấy Dó.

4.3. Xeo giấy

Người thợ dùng một mành tre chao qua hỗn hợp bột giấy, tạo thành lớp bột mỏng dính trên bề mặt mành tre. 

Lớp bột này được ép và phơi khô, các sợi xơ kết hợp tạo thành mạng lưới chắc chắn, hình thành nên giấy Dó.

4.4. Phơi giấy

Giấy Dó sau khi xeo sẽ được mang đi phơi dưới ánh nắng tự nhiên để đạt độ khô cần thiết. 

Quá trình này giúp giấy Dó có độ bền và giữ được tính năng của giấy truyền thống, sẵn sàng cho các ứng dụng sau này.

5. Lưu ý khi sử dụng và bảo quản giấy dó

Tránh để giấy tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trực tiếp hoặc môi trường ẩm thấp.

Sử dụng khung và vỏ bảo vệ giúp giấy Dó tránh khỏi hư hỏng do tác động từ bên ngoài.

Khi bảo quản tranh hoặc tài liệu làm từ giấy Dó, cần đặt trong khung kính hoặc hộp kín, vừa tránh bụi bẩn vừa bảo vệ khỏi các yếu tố môi trường.

Giấy Dó không chỉ là một chất liệu truyền thống đặc sắc của Việt Nam mà còn là biểu tượng của tinh thần dân tộc, nét đẹp văn hóa độc đáo. Từ tranh dân gian, thư pháp đến đồ thủ công mỹ nghệ, giấy Dó mang đến những trải nghiệm đặc biệt và gợi nhớ về một nét đẹp truyền thống đậm chất Việt.